Witamina K1 jest znana również jako filochinon i jest to najczęściej występująca postać witaminy K w diecie. Jest ona szczególnie obecna w produktach roślinnych. W parze z witaminą K2, która dominuje w produktach pochodzenia zwierzęcego oraz tych fermentowanych, witamina K1 jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania procesu krzepnięcia krwi. Mimo że niedostatek witaminy K1 nie jest zjawiskiem często spotykanym, warto przyjrzeć się bliżej temu związkowi chemicznemu, który ma niebagatelne znaczenie dla naszego zdrowia.
Wielokrotnie nauka przyniosła zaskakujące odkrycia za sprawą przypadku. Tak też było w przypadku witaminy K, która została odkryta w czasie badań nad metabolizmem steroli, prowadzonych na początku lat 30-tych XX wieku. Sterole to alkohole zaklasyfikowane przez naukowców jako sterydy. Podczas tych badań naukowcy odkryli związek, który w latach 40-tych otrzymał status witaminy, ze względu na jego niezwykłe właściwości wpływające na zdolność krwi do krzepnięcia – stąd litera „K” w nazwie, od koagulacji.
Witamina K1 stanowi od 75 do 90 procent całkowitej ilości witaminy K, którą człowiek dostarcza do swojego organizmu za pośrednictwem diety. Procent ten może się różnić w zależności od jednostki i jest bezpośrednio powiązany z rodzajem diety danej osoby. Jednakże witaminą K1 nie jest jeden konkretny związek chemiczny, a kilka różnych, które mają jednak podobną strukturę i takie same właściwości. Podstawowymi postaciami witaminy K1 są związki takie jak fitomenadion, fitonation i fitochinon, gdzie przedrostek „fito-” wskazuje na roślinne pochodzenie tych związków. Fitomenadion stosowany jest jako lek w farmakologii, na przykład w przypadku hipoprotrombinemii, czyli niedoboru II czynnika krzepnięcia, powodowanego często przez nadużywanie niektórych leków przeciwkrzepliwych (np. heparyny, salicylanów, antybiotyków). Fitomenadion podaje się też profilaktycznie wszystkim noworodkom w pierwszym dniu życia, ponieważ żółtaczka mechaniczna może prowadzić do zaburzeń krzepnięcia krwi. Związek ten jest również zalecany przy chorobach wątroby i mukowiscydozie – jak więc widać, witamina K ma bardzo szerokie spektrum działania.
Większość osób kojarzy witaminę K głównie z procesem krzepnięcia krwi. Jest to jednak znaczne uproszczenie, bo jak to bywa zwykle w fizjologii, każdy proces jest skomplikowanym łańcuchem drobnych przemian chemicznych, które wzajemnie na siebie wpływają. W kontekście witaminy K naukowcy zwracają uwagę na jej rolę w bardzo ważnej reakcji y-karboksylazy. Dla osób niewtajemniczonych w zagadnienia biochemiczne, może to nie oznaczać wiele, ale jeżeli upraszczając powiemy, że witamina K realnie odpowiada za dwa procesy: regulację krzepliwości krwi i regulowanie poziomu wapnia w kościach, będzie to już bardziej zrozumiałe.
Co jednak dzieje się, kiedy poziom witaminy K we krwi spada poniżej zalecanego? Typowe objawy niedoboru to: częste pojawianie się siniaków, wewnętrzne krwawienia ze śluzówki, stolec o ciemnej barwie zawierający krew, nagłe i częste krwawienia z nosa, problemy z gojeniem ran, słaba mineralizacja kości i osteoporoza. Aby potwierdzić niedobór witaminy K, zazwyczaj wykonuje się test na krzepnięcie krwi.
Są też osoby szczególnie narażone na ryzyko niedoboru witaminy K. Do tej grupy należą wcześniaki, noworodki z chorobami układu trawiennego oraz dzieci karmione mlekiem matki, która po porodzie nie otrzymała dodatkowej dawki witaminy K, a które są leczone antybiotykami.